Адам құқықтары – кез келген қоғамның іргетасы, ал олардың сақталуы мен қорғалуы – құқықтық мемлекеттің басты міндеттерінің бірі.
Адам құқықтары – кез келген қоғамның іргетасы, ал олардың сақталуы мен қорғалуы – құқықтық мемлекеттің басты міндеттерінің бірі. Қазақстанда бұл мақсатқа жету үшін түрлі мемлекеттік және қоғамдық институттар жұмыс істейді. Олардың ішінде ерекше орын алатын – Адам құқықтары жөніндегі уәкіл (Омбудсмен) институты. Бұл институттың дербестігі азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауда, сондай-ақ сот төрелігін қалпына келтіруде маңызды рөл атқарады.
Адам құқықтары жөніндегі уәкіл институтының маңызы
Адам құқықтары жөніндегі уәкіл институты – жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының бұзылу фактілерін анықтап, оларды қорғау үшін әрекет ететін тәуелсіз орган. Қазақстанда бұл институт 2002 жылы құрылды және ол БҰҰ-ның Париж қағидаттарына сәйкес жұмыс істейді.
Уәкіл мемлекеттік биліктің заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарынан тәуелсіз әрекет етеді. Бұл оның бейтараптығын және азаматтардың құқықтарын қорғау кезінде әділ шешімдер қабылдауын қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, оның қызметі заңдылық, ашықтық және адам құқықтарын сақтау қағидаттарына негізделген.
Құқықтық қорғау және мемлекеттік кепілдіктер
Адам құқықтары жөніндегі уәкіл азаматтардың құқықтық қорғау механизмдерінің бірі ретінде қызмет етеді. Ол азаматтардың өтініштерін қарастырып, олардың құқықтары бұзылған жағдайда тиісті органдарға ұсыныстар береді. Сонымен қатар, Уәкіл заңнаманы жетілдіру бойынша ұсынымдар әзірлейді және адам құқықтарын қорғау саласындағы халықаралық тәжірибені енгізуге ықпал етеді.
Мемлекет азаматтардың құқықтарын қорғау үшін конституциялық кепілдіктерді қамтамасыз етеді. Алайда, сот немесе құқық қорғау органдары тарапынан әділетсіздік орын алған жағдайда, Уәкіл тәуелсіз орган ретінде сот төрелігін қалпына келтіруге көмектеседі. Оның араласуы арқылы азаматтардың құқықтары қалпына келтіріліп, әділеттілік орнатылады.
Сот төрелігін қалпына келтірудегі рөлі
Құқықтары бұзылған азаматтар сот жүйесіне жүгінгенімен, кейбір жағдайларда сот шешімдері әділетсіз болуы мүмкін. Мұндай жағдайда, Уәкіл сот төрелігін қалпына келтіру үшін адам құқықтарын қорғау тетіктерін қолданады. Ол құқық қорғау органдарына, соттарға және басқа да мемлекеттік құрылымдарға ұсыныстар жасай алады, сондай-ақ халықаралық ұйымдарға шағым жолдай алады.
Сонымен қатар, Омбудсмен азаптау, заңсыз ұстау, әділетсіз сот үкімдері сияқты құқықбұзушылықтарды анықтау және жою бойынша жұмыс істейді. Бұл институттың тәуелсіздігі мен бейтараптығы сот жүйесінің ашықтығын арттырып, азаматтардың мемлекетке деген сенімін нығайтады.
Адам құқықтары жөніндегі уәкіл институты – азаматтардың құқықтарын қорғаудың және сот төрелігін қалпына келтірудің маңызды мемлекеттік кепілдіктерінің бірі. Оның дербестігі мен тәуелсіздігі бұл институттың әділ және тиімді жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. Қазақстанда Омбудсмен институтының күшеюі елдегі құқықтық мәдениеттің дамуына және демократиялық қағидаттардың нығаюына ықпал етеді. Сондықтан бұл институттың рөлін арттыру және оны одан әрі жетілдіру – құқықтық мемлекет қалыптастыру жолындағы маңызды қадамдардың бірі.
Гульнур Берикова.